المیزان و مسئله انتظار از دین

شناخت قلمرو کارآیی دین در زندگی فارغ از انگیزه های انسانی از نگاه علامه طباطبایی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.  نویسنده، با طرح پرسشهایی راجع به نقش و کارکرد دین در زندگی اجتماعی از ضرورت شناخت دو مقوله انسان و دین برای پاسخ به آن پرسشها سخن گفته است. سپس دیدگاه انسان شناختی علامه طباطبایی را در سه محور فطرت، عقل و سعادت مطرح نموده، به این نتیجه می رسد که ویژگی فطرت آدمی عقل اوست و عقل به تنهایی قادر به درک و تأمین نیازهای انسان است ولی موانع جنبی و بیرونی جلوی فعالیّت آن را می گیرد و وحی هموارکننده مسیر فعالیت عقل است. در ادامه ماهیت دین از نگاه علامه تعریف شده و سپس از مبانی آن سخن گفته است و بر این نکته تأکید شده است که مبنای دین، فطرت انسان است و عقل جلوه کامل فطرت اوست چنان که توحید و یکتاپرستی قوی ترین رویکرد او می باشد. نویسنده با بررسی هدف دین از نگاه علامه به این نکته اشاره می کند که هدف ابتدایی دین رفع اختلاف و ایجاد انسجام اجتماعی از طریق ایجاد عدالت و هدف نهایی دین کمال انسان و اصلی ترین کارکرد آن هموار ساختن مسیر تکامل وی است. و از آنجا که تأمین کمال در سایه قوانین مطابق با فطرت مسیر است و چنین قوانینی جز از طریق وحی قابل دسترسی نیست، پس دین تنها منبع قانون تکاملی انسان است.  در ادامه، قلمرو دین از نگاه علامه مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان به رابطه عقل و دین از نگاه وی پرداخته و به این مطلب اشاره کرده است که شناخت مسیر تکامل و تشخیص عناصر هدایت در میان واقعیتها تنها قلمروی است که دین در آن نقش اصلی ایفا می کند و عقل گرچه توان بالقوه دارد امّا عوامل مختلف مانع از به فعلیت رسیدن آن می شود. و با توجه به همین حقیقت است که دین نگاه به جامعه دارد و نمی تواند نسبت به آن بی تفاوت باشد.